ارزیابی سلامت بانک چیست؟،بانک‌ها در سراسر جهان به‌عنوان نهادهای مالی نقش اساسی در گردش پول و اقتصاد هر کشور ایفا می‌کنند. عملکرد صحیح و کارآمد بانک‌ها تأثیر مستقیمی بر رشد و توسعه بخش‌های مختلف اقتصادی دارد. به همین دلیل، جوامع مختلف برای تضمین ثبات مالی و اتخاذ تدابیر لازم جهت کاهش ریسک‌های اقتصادی در شرایط بحران، از فرآیندی به نام ارزیابی سلامت نظام بانکی بهره می‌برند. ورشکستگی بانک‌های بزرگ در دوران بحران‌های مالی، مانند ورشکستگی بانک سیلیکون ولی، اهمیت این مسئله را بیش از پیش نمایان ساخت.
ارزیابی سلامت بانک چیست؟
ارزیابی سلامت بانک یک فرآیند جامع است که به بررسی وضعیت مالی، عملکرد و شیوه‌های مدیریت ریسک بانک می‌پردازد. در این فرآیند، معمولاً رگولاتورهای بانکی یا حسابرسان مستقل (Auditor) مسئول سنجش توانایی بانک در مقابله با شرایط اقتصادی نامطلوب و ریسک‌های مختلف مانند ریسک اعتباری، ریسک بازار، ریسک نقدینگی و ریسک تأمین مالی هستند.در ارزیابی سلامت بانک، تمام صورت‌های مالی مانند ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت جریان وجوه نقد و همچنین روش‌های مدیریت ریسک به دقت مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرند.
علت اهمیت ارزیابی سلامت بانک
بررسی سلامت بانکی از چند جنبه حائز اهمیت است. نخست اینکه تنظیم‌کنندگان و سهامداران قادر خواهند بود از ثبات مالی و کارآمدی عملیات بانک آگاهی یابند. دوم اینکه رگولاتورها می‌توانند اقداماتی را برای کاهش ریسک‌ها و شناسایی خطرات و آسیب‌پذیری‌های احتمالی که می‌توانند عملکرد بانک را مختل کنند، اتخاذ نمایند. در نهایت، ارزیابی سلامت بانک با تأیید ثبات بخش مالی، موجب حفظ اعتماد عمومی به سیستم بانکی خواهد شد.
بررسی تاریخچه‌ای از شکست‌های اخیر در سیستم بانکی
در بحران مالی جهانی (GFC) که بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۸ (۱۳۸۵-۱۳۸۶) رخ داد، چندین رویکرد ضعیف به تقویت فروپاشی سیستم مالی جهانی منجر شد. به‌عنوان مثال، بانک‌ها و موسسات مالی به افرادی با سوابق اعتباری ضعیف و پرخطر وام دادند که نتیجه آن افزایش تعداد وام‌های نکول شده بود. رویکرد دیگر، شکل‌گیری وام‌های رهنی درجه ۲ در قالب ابزارهای مالی و فروش آن‌ها به سرمایه‌گذاران به عنوان اوراق بهادار پربازده بود. این رویدادها در نهایت منجر به سقوط بازار مسکن شد.
دومین ورشکستگی بزرگ بانکی در ایالات متحده در تاریخ ۱۰ مارس ۲۰۲۳ (۱۹ اسفند ۱۴۰۱) رخ داد. بانک سیلیکون ولی (SVB) به دلیل خروج همزمان سرمایه یا همان Bank Run توسط مشتریان، سقوط کرد و پس از بزرگ‌ترین ورشکستگی بانکی در بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸، به دومین ورشکستگی بزرگ بانکی تبدیل شد. این بانک در دوران نرخ بهره صفر، سرمایه‌گذاری‌های بالایی در اوراق قرضه دولتی ایالات متحده انجام داد، زیرا تصور می‌کرد این سرمایه‌گذاری‌ها امن است. اما با افزایش نرخ بهره توسط فدرال رزرو برای کنترل تورم، این استراتژی نتیجه معکوس داد. افزایش نرخ بهره منجر به کاهش قیمت اوراق قرضه شد، که در نهایت باعث کاهش ارزش پرتفوی اوراق قرضه بانک سیلیکون ولی و سقوط آن شد.
قوانین نظارتی ضعیف یکی از عوامل اصلی است که باعث می‌شود موسسات مالی بدون انجام بررسی‌های لازم و ارزیابی مناسب ترازنامه‌ها، در فعالیت‌های پرخطر وارد شوند. بنابراین، شیوه صحیح مدیریت ریسک به عنوان مهم‌ترین عامل در سلامت مالی یک بانک و اثربخشی سیستم مالی جهانی شناخته می‌شود.
مهم‌ترین شاخص‌های ارزیابی سلامت بانک چیست؟
ارزش اقتصادی سهام (Economic Value of Equity)
ارزش اقتصادی سهام (EVE) معیاری برای ارزیابی ارزش بلندمدت سهام یک موسسه مالی است که بر اساس ارزش فعلی دارایی‌ها و بدهی‌های آن محاسبه می‌شود. این شاخص نشان می‌دهد پس از تسویه دارایی‌ها و بدهی‌ها و پرداخت تمامی تعهدات، چه مقدار موجودی باقی می‌ماند. EVE یکی از شاخص‌های پرکاربرد در ارزیابی ریسک نرخ بهره در دفاتر بانکی (IRRBB) است.
بانک فدرال رزرو ایالات متحده موظف به ارزیابی دوره‌ای این شاخص است و همچنین کمیته نظارت بر بانکداری بازل (Basel Committee) توصیه می‌کند که تست استرس ۲٪ برای تمامی نرخ‌های بهره انجام شود. این تست به‌عنوان یک ابزار رایج برای اندازه‌گیری ریسک نرخ بهره شناخته می‌شود.
فرمول محاسبه EVE به‌صورت زیر است:
EVE = ارزش بازار سهم – ارزش فعلی جریان نقدی دارایی‌ها – ارزش فعلی جریان نقدی بدهی‌ها
شاخص حاشیه سود خالص (Net Interest Margin)
شاخص حاشیه سود خالص (NIM) میزان سود به‌دست‌آمده از درآمد را نسبت به هزینه‌های بانک نشان می‌دهد. این شاخص نشان‌دهنده توانایی بانک در کسب درآمد از دارایی‌های خود (مانند وام‌ها و تسهیلات) در مقایسه با هزینه‌های تامین مالی آن‌ها (مثل سپرده‌ها و استقراض) است.
مثال:
سود حاصل از وام‌ها و اوراق بهادار: ۱۰ میلیون دلار
هزینه پرداخت بهره به سپرده‌گذاران: ۵ میلیون دلار
کل دارایی: ۵۰۰ میلیون دلار
کل بدهی: ۴۰۰ میلیون دلار
فرمول محاسبه NIM:
NIM = (سود حاصل از درآمد – هزینه‌های پرداخت بهره) / کل دارایی
شاخص نسبت بهره‌وری (Efficiency Ratio)
این شاخص نسبت هزینه‌های غیر بهره‌ای به درآمد بانک را نشان می‌دهد. هرچه این نسبت کمتر باشد، نشان‌دهنده کارایی و سودآوری بیشتر است.
مثال:
درآمد خالص بهره‌ای: ۲۰ میلیون دلار
درآمد خالص غیر بهره‌ای: ۵ میلیون دلار
هزینه‌های عملیاتی: ۱۲ میلیون دلار
فرمول محاسبه نسبت بهره‌وری:
نسبت بهره‌وری = هزینه‌های عملیاتی / (درآمد خالص بهره‌ای + درآمد خالص غیر بهره‌ای)
شاخص بازده دارایی (Return on Assets)
این شاخص نشان می‌دهد که یک بانک تا چه اندازه می‌تواند از دارایی‌های خود سود به‌دست‌آورد. هرچه این شاخص بالاتر باشد، نشان‌دهنده عملکرد بهتر بانک است.
مثال:
درآمد خالص: ۵ میلیون دلار
کل دارایی: ۱۰۰ میلیون دلار
فرمول محاسبه بازده دارایی:
ROA = (درآمد خالص / کل دارایی) × ۱۰۰
شاخص بازده سهم (Return on Equity)
این شاخص نشان‌دهنده سودآوری بانک نسبت به سرمایه سهامداران است. هرچه مقدار ROE بالاتر باشد، عملکرد بانک بهتر است.
مثال:
درآمد خالص: ۴ میلیون دلار
ارزش سهام سهامداران: ۲۰ میلیون دلار
فرمول محاسبه بازده سهم:
ROE = (درآمد خالص / سهام سهامداران) × ۱۰۰
شاخص تسهیلات غیرجاری یا مطالبات معوق (Non-Performing Loans)
این شاخص نسبت وام‌های غیرجاری به کل وام‌های بانک را نشان می‌دهد. هرچه این نسبت بالاتر باشد، به معنای ریسک اعتباری بیشتر و احتمال ضرر بیشتر است.
مثال:
پرتفوی وام بانک: ۱ میلیارد دلار
وام‌های غیرجاری: ۱۰۰ میلیون دلار
در این حالت، نسبت NPL برابر با ۱۰٪ خواهد بود.
شاخص نسبت هزینه به درآمد (Cost-to-Income Ratio)
این شاخص نسبت هزینه‌های عملیاتی بانک به درآمد عملیاتی آن را نشان می‌دهد. هرچه این نسبت کمتر باشد، کارایی و سودآوری بانک بالاتر است.
مثال:
هزینه‌های عملیاتی: ۵۰۰ میلیون دلار
درآمد عملیاتی: ۱ میلیارد دلار
فرمول محاسبه نسبت هزینه به درآمد:
نسبت هزینه به درآمد = (کل هزینه‌های عملیاتی / کل درآمد عملیاتی) × ۱۰۰
شاخص نسبت پوشش ذخایر زیان وام (Loan Loss Provisions Coverage Ratio)
این شاخص توانایی بانک در جبران زیان‌های وام‌های غیرجاری را با استفاده از ذخایر خود نشان می‌دهد.
مثال:
ذخایر زیان وام: ۱۰۰ میلیون دلار
وام‌های غیرجاری: ۵۰ میلیون دلار
فرمول محاسبه نسبت پوشش ذخایر زیان وام:
نسبت پوشش ذخایر زیان وام = ذخایر زیان وام / وام‌های غیرجاری
شاخص نسبت کفایت سرمایه (Capital Adequacy Ratio)
این شاخص توانایی بانک را در پرداخت بدهی‌ها و مواجهه با ریسک‌های اعتباری و عملیاتی نشان می‌دهد. یک نسبت CAR مطلوب نشان‌دهنده آن است که بانک قادر است از سپرده‌های مشتریان محافظت کند و از ورشکستگی جلوگیری کند.
فرمول محاسبه نسبت کفایت سرمایه:
نسبت کفایت سرمایه = (سرمایه ردیف ۱ + سرمایه ردیف ۲) / سرمایه موزون به ریسک
چرا در نظام مالی به تمرکززدایی نیاز داریم؟
امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) به‌عنوان راهی برای ایجاد شفافیت، امنیت و دسترسی عمومی به سیستم‌های مالی شناخته می‌شود. بیت کوین (Bitcoin) به‌عنوان نخستین ارز دیجیتال، مفهوم پول غیرمتمرکز را به جهان معرفی کرد و چالش‌هایی را برای سیستم بانکداری متمرکز ایجاد نمود. بحران مالی جهانی و ورشکستگی بانک سیلیکون ولی نشان‌دهنده خطرات سیستم‌های مالی متمرکز بود و باعث شد تا حرکت به سوی تمرکززدایی بانکی تقویت شود.
با این حال، دیفای نیز بدون ریسک نیست و مخاطرات خاص خود را دارد. به‌عنوان مثال، نوسانات بازار ارزهای دیجیتال می‌تواند ریسک‌های قابل‌توجهی برای سرمایه‌گذاران در پلتفرم‌های امور مالی غیرمتمرکز ایجاد کند. بنابراین، سرمایه‌گذاران باید قبل از هرگونه سرمایه‌گذاری در پروژه‌های دیفای، خطرات احتمالی را در نظر گرفته و تحقیقات لازم را انجام دهند.
سوالات متداول
-
ارزیابی سلامت بانک چیست؟
ارزیابی سلامت بانک فرآیند بررسی وضعیت مالی، عملکرد و شیوه‌های مدیریت ریسک بانک است.
-
چرا ارزیابی سلامت بانک مهم است؟
این ارزیابی به تشخیص مشکلات مالی، شناسایی ریسک‌ها و تضمین ثبات مالی بانک کمک می‌کند.
-
چه عواملی در ارزیابی سلامت بانک مورد بررسی قرار می‌گیرد؟
وضعیت مالی بانک، عملکرد عملیاتی، مدیریت ریسک، نسبت‌های مالی و شرایط بازار.
-
چه نهادهایی مسئول ارزیابی سلامت بانک هستند؟
رگولاتورها، آدیتورها و سازمان‌های نظارتی مستقل مسئول این ارزیابی‌ها هستند.
-
چگونه ارزیابی سلامت بانک از ریسک‌ها جلوگیری می‌کند؟
با شناسایی ریسک‌های اعتباری، نقدینگی و بازار و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه، بانک‌ها می‌توانند از مشکلات مالی جلوگیری کنند.
-
آیا ارزیابی سلامت بانک فقط بر اساس صورت‌های مالی انجام می‌شود؟
نه، علاوه بر صورت‌های مالی، روش‌های مدیریت ریسک و استراتژی‌های بانک نیز بررسی می‌شود.
-
چه شاخص‌هایی در ارزیابی سلامت بانک اهمیت دارند؟
شاخص‌هایی مانند بازده دارایی، نسبت کفایت سرمایه، حاشیه سود خالص و میزان وام‌های غیرجاری از جمله مهم‌ترین‌ها هستند.
-
ارزیابی سلامت بانک چگونه به تقویت اعتماد عمومی کمک می‌کند؟
با تایید ثبات مالی، این ارزیابی‌ها به حفظ اعتماد مردم به سیستم بانکی کمک می‌کنند.
-
آیا ارزیابی سلامت بانک می‌تواند جلوی ورشکستگی بانک‌ها را بگیرد؟
بله، ارزیابی منظم و شناسایی خطرات کمک می‌کند تا بانک‌ها از ورشکستگی جلوگیری کنند.
-
چگونه رگولاتورهای بانکی از نتایج ارزیابی سلامت استفاده می‌کنند؟
رگولاتورها از نتایج ارزیابی برای تنظیم قوانین و نظارت بهتر بر سیستم بانکی استفاده می‌کنند.
سخن پایانی
نقش حیاتی بانک‌ها در رشد اقتصادی جوامع مختلف بر هیچ‌کس پوشیده نیست. به همین دلیل، اطمینان از سلامت بانک‌ها برای کشورهایی که هنوز به سیستم‌های مالی متمرکز وابسته هستند، اهمیت بسیاری دارد. ضعف در مدیریت بزرگ‌ترین بانک‌های جهان و ورشکستگی تعدادی از آن‌ها در بحران‌های مالی جهانی، اهمیت سلامت نظام بانکی را بیش از پیش روشن کرده است. در فرایند ارزیابی سلامت بانک، وضعیت مالی، عملکرد و روش‌های مدیریت ریسک بررسی می‌شود. این فرایند همچنین به مسائلی مانند ثبات مالی، توانایی بانک در مواجهه با شرایط اقتصادی نامطلوب و پیش‌بینی تدابیر فوری برای مدیریت ریسک‌های احتمالی می‌پردازد. در این فرایند معمولاً از شاخص‌های مختلفی استفاده می‌شود که تعدادی از آن‌ها را ذکر کردیم. به هر حال، نظام مالی در حال حرکت به سمت امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) است تا شفافیت، امنیت و دسترسی همگانی را فراهم کند.
ممنون که تا پایان مقاله”ارزیابی سلامت بانک چیست؟“همراه ما بودید
تست